Bağımlılık/ Yetersizlik şeması (Dependence/ Incompetence schema) olan kişilerin temel tutumları çocuksuluk ve savunmasızlıktır. Bunlar başkalarının yardımı olmadan, karar verme, doğru ile yanlışı birbirinden ayırma, gündelik sorunları çözme ve para yönetimi gibi konularda sorun yaşarlar. Bu yüzden pasif ve çaresiz hisseder, çevresinde kendisine destek verecek ve işleri onun adına yapacak birilerini ararlar.

https://semarehberi.com/sema-nedir/

Bu şemanın iki temel unsuru yetersizlik ve bağımlılıktır. Yetersizlik, kişinin karşılaştığı sorunlar karşısında hissettiği yetersizliği, bağımlılık ise bu yetersizliğin çözümü için kişinin kendisine yardım edecek birisi ya da birilerine bağımlı hissetmeyi ifade eder. Bağımlı hissedilen kişiler anne babalar, partnerler, arkadaşlar, patronlar hatta terapistler olabilir. Bu şemanın temel düşüncesi, “Beceriksizim, bu yüzden başkalarına ihtiyacım var.” şeklinde ifade edilebilir

Bağımlılık / yetersizlik şemasına sahipseniz terapiye daha bağımsız ya da daha becerikli olma amacıyla gelmezsiniz. Daha çok sihirli bir hap ya da ne yapacağınızı söyleyecek bir uzman arayışında olursunuz. Sorun olarak daha çok anksiyete / kaygı, depresyon, fiziksel semptom(belirti)ları gösterirsiniz; ya da bağımlı olduğunuz kişi tarafından terkedilme korkusu sizi için depresif bir duruma sokabilir. Amacınız genelde bağımlılık ve yetersizlik gibi çekirdek duyguları değiştirmek yerine yukarıda belirtilen sorunları ortadan kaldırmak olur.

Karakteristik Bağımlılık / Yetersizlik Davranışları

• Bağımlılık /yetersizlik şemasına sahipseniz, başkalarından çokça yardım ister, yeni görevlerle uğraşırken sürekli soru sorar, kararlarınızla ilgili tekrar tekrar tavsiye arayabilir; kendi başınıza seyahat etmede ve mali durumunuzu idare etmede zorlanabilir; ilave sorumluluklar (işte terfi gibi)ı reddedebilir ve yeni görevlerden kaçınabilir ve sorunlar karşısında kolayca pes edebilirsiniz.
• Yalnız başınıza araba sürmek sizin için zor olabilir. Çünkü kaybolmak, arabanın bozulması gibi durumlarla başa çıkmaktan endişe edersiniz.
• Size yol göstermeleri için sürekli sizden akıllı ve daha güçlü insanlara yönelirsiniz.
• Başarılarınızı küçültüp eksikliklerinizi büyütürsünüz.
• Yalnız kalmaktan ve kendi başınıza yeni maceralara girmekten kaçınırsınız.
• Kendi kararlarınızı ver(e)mezsiniz.
• Ebeveynlerinize/eşinize göre yaşarsınız. Ebeveynlerinize kendi yaşıtlarınıza oranla çok daha fazla bağımlı davranırsınız.
• Yüzleşmediğiniz korkularınız ya da fobileriniz olabilir.
• Pratik işlevler ve günlük yaşam becerileri konusunda çok bilgisizsiniz.
• Hayatınızın hiçbir döneminde kendi başınıza yaşamamış olabilirsiniz.
• Hayatınızla ilgili önemli kararları almaktan, atılımlarda bulunmaktan kaçınabilirsiniz. Bu şekilde başkalarına bağımlı davranmış olmazsınız; ancak yapmanız gerekenleri de yapamamış olursunuz.
• Yukarıdaki belirtilerin tam aksi yönde davranabilirsiniz. Alttan alta yetersiz hissetseniz bile kendi başınıza her şeyi yapabileceğinizi iddia edersiniz. Herhangi bir şey için başkasına güvenmezsiniz. Başkalarına danışmanız gereken durumlarda bile kendi bildiğinizi okursunuz. Karar almada, yeni işlere girmede çok cesur davranabilirsiniz; ancak içten içe daima bu defa başaramayacağınıza dair güçlü bir his taşırsınız.

Bağımlılık / Yetersizlik Şemanızın Kökeninde Neler Olabilir?

Bağımlılık şeması, genellikle çocuğun aşırı kollandığı, kendi kararlarını almasının engellendiği, kendi işlerini yapmasına fırsat verilmeden işlerin ebeveyn tarafından yapıldığı durumlarda ortaya çıkabilir.

Bununla birlikte çocuğun yaşına oranla çok üstün performans göstermesi ya da kararlar alması gereken durumlarda tek başına bırakılması(ailenin göstermesi gereken desteği göster(e)memesi ve rehberlikte bulun(a)maması) şemaya yol açabilir.

Bağımlılık / yetersizlik şemasına sahipseniz aile kökenleriniz aşağıdaki gibi olabilir:

• Aşırı Korumacılık Kökenleri

Aileniz aşırı koruyucu ve size olduğunuzdan küçükmüşsünüz gibi davranmış, sizin vermeniz gereken kararları ebeveyniniz vermiş olabilir.

Hayatınızdaki tüm detaylarla ebeveyniniz ilgilenmiş olabilir. Böylelikle kendi başınızın çaresine bakmayı öğrenememiş olabilirsiniz.

Size çok az ya da sıfır sorumluluk verilmiş olabilir; ödevlerinizi bile ebeveyniniz yapmış olabilir.

Ailenizden hiç ayrı kalmamış ya da çok az ayrı kalmış olabilirsiniz. Ailenizden ayrı bir kimliğinizin olduğunu hissedememiş olabilirsiniz.

Ebeveyniniz günlük işlerdeki becerilerinizi ve fikirlerinizi fazla eleştirmiş; yeni bir iş üstlendiğinizde çok fazla tavsiye ve yönerge vererek size karışmış olabilir.

Ebeveyniniz size öylesine güvenli bir ortam sunmuş ki, evden ayrılıncaya kadar ciddi bir reddedilme ve başarısızlık yaşamamış olabilirsiniz.

Ebeveyninizin birçok korkuları olabilir ve sizi sürekli tehlikelere karşı uyarmış olabilir.

• Korunmasızlık Kökenleri

Ebeveyninizden yeterli rehberlik ve yol göstericilik almamış olabilirsiniz.

Şu ya da bu sebepten dolayı kararlarınızı(sizi aşsa bile) tek başınıza almak zorunda kalmış olabilirsiniz.

İçten içe çocuk hissetmenize rağmen ailede yetişkin gibi davranmak zorunda kalmış olabilirsiniz.

Sizden, yaşınızdan büyük şeyleri yapmanız ve bilmeniz beklenmiş olabilir.

Özel Dikkat ! Bağımlılık Şemasında Şema Kimyası (Şemanın İlişkinize Etkisi)

Şema Kimyası kavramı, şemaların (en temel, olumsuz psikolojik yapılanmalar) kendilerini sürdürücü özelliklerinin tutumlarımıza/ilişkilerimize yansımasını ifade eder. Buna göre şemamıza uygun olan kişiler hayatımıza olumsuz etki etse bile bize daha çekici gelebilirler. Buna göre ya şemamıza uygun kişileri hayatımıza alıyor ya da ilişkimizde şemamıza uygun davranışlar sergiliyoruz.

Bağımlılık / yetersizlik şeması, şema kimyasının en önemli olduğu şemalardan birisidir. Çünkü bu kişiler genellikle kendilerini kollayabilecek, güçlü, koruyucu ve baskın kişileri eş veya arkadaş olarak seçerler. Şema kimyası ile oluşturulan bu ilişkiler, şemanın sürmesine neden olurlar. Çünkü kişi karar vermek ve iş becermek zorunda kalmadığı için kendi kapasitesinin hiç bir zaman farkında olamaz.

Bağımlılık şemasına sahip kişiler kendilerinden daha becerikli eşler seçmeye eğilimlidirler. Bu kişiler her ortamda eşlerinin yanlarında olmasını isterler. Bu durum karşı tarafta bir süre sonra boğulma hissi ile beraber öfke doğurabilir.

Bağımlılık / yetersizlik şemasına sahipseniz eşiniz/partneriniz güçlü ve koruyucu görünen bir anne/baba gibi olabilir. Size bakmaktan ve çocuk gibi davranmaktan zevk alıyor; sizin fikirlerinizi, zevklerinizi, ve başarılarınızı eleştiriyor olabilir.

Eşiniz kendisi hakkında hiç bir zaman korkmuş, güvensiz ve incinebilir görünmüyor olabilir.

Eşinizin fikirlerine kendinizinkinden daha fazla güveniyorsunuz. Çoğu kararları o alıyor.

Eşinizin yanındayken kendi benliğinizi kaybediyorsunuz.

Her şeyi partneriniz ödüyor, ve tüm finansal kayıtları o tutuyor.

Yeni bir işe başlayacağınızda, o konuda bir bilgisi ve deneyimi olmasa bile her zaman eşinizin fikrini soruyorsunuz.

Bağımlılık Şemasında Terapi Amaçları

Bağımlılık / yetersizlik şemasında temel amaç, kişinin yeterlilik duygusunu artırmak ve başkalarına olan bağımlılığını azaltmaktır.

Bu şemaya sahipseniz terapi sonucunda, kendinize daha çok güvenmeye, önemli kararlar almaya, hata yapmaktan kaçınmayı bırakıp risk almaya başlayabilirsiniz. Başkalarıyla olan ilişkilerinizi bağımlılıktan çıkartıp daha işlevsel bir hale getirebilirsiniz. Gittikçe daha fazla bağımsız bir kendilik geliştirirsiniz ve başardıklarınız sayesinde kendinize güveniniz artar.