Şema terapideki en önemli kavramlardan biri mod (mode) kavramıdır. Bu yazıda, modun ne olduğunu ve hayatımızı yaşarken hangi modları deneyimleyebileceğimizi sizinle paylaşmak istiyorum. Mod kavramı daha iyi anlamanıza yardımcı olması açısından, Şema nedir? ve Şema terapi nedir? yazılarını okumanızı tavsiye ederim.

Günlük Dilde Mod Nedir?

Mod kelimesinin Türkçe Sözlükte karşılığı yok. Bu yüzden ben de biraz daha dolambaçlı bir yoldan gitmek durumundayım. Mod, İngilizce mode kelimesinin Türkçede kullanılan karşılığı. Kelime olarak zihnimde,  “belirli bir şeyi yapabilir hal” gibi bir anlam çağrışıyor. Buna sebep olanın ise, mod kelimesinin günlük hayatta karşılaştığım bazı kullanımları olduğunu söyleyebilirim. Örnek olarak şunları verebilirim: çalışma modu (operation mode), güvenli mod (safe mode), çekim modu (shooting mode) vb.

Şimdi ise, insani bir deneyim olan mod kavramını ele almaya çalışayım. Bunun için de, günlük hayatta karşılaşabileceğimiz veya kendimizi içinde bulabileceğimiz bir diyaloğu ele alalım:

Ahmet: Şeref, Taksime gidip biraz dolaşalım mı?

Şeref: Yok ya. Ben gelmeyeyim. Hiç modumda değilim.

Ahmet: Hayırdır, neyin var?

Şeref: Ne bileyim, keyifsiz hissediyorum kendimi.

Yukarıdaki basit diyalogda Şeref’in “Hiç modumda değilim.” cümlesi bizim için rehber niteliği taşıyacaktır. Kısa muhakemeler işimize yarayabilir:

• Şeref’in içinde bulunduğu mod, onu Taksim’e götürecek bir mod -Buna Taksim modu diyelim- değil.
• Şeref şu anda kendini keyifli değil, keyifsiz hissediyor. Buna da keyifsiz mod diyelim.
• Öyleyse Taksim modu ile keyifsiz mod birbirinden farklı içeriklere sahip.
• Bu farklılık düşünce alanında, duygu alanında, davranış alanında vb. kendini gösterebilir. Yani Şeref, Taksim modunda olsaydı, başka düşünüp, başka hissedip, başkaca davranabilecekti.

Hepimiz günlük hayatta kendimizi çok farklı modların içerisinde bulabiliriz. Gezesimiz gelmez, perdeleri çekip yorganın altına gömülmek isteyebiliriz, etrafı neşelendirecek kahkahalar atabiliriz, kalabalık içine girmek istemeyebiliriz vb. Burada önemli olan nokta şudur: İçinde bulunduğumuz her durumun (modun) kendine has duygusu, düşüncesi, davranışı, bedensel deneyimi vb. vardır.

Mod nedir? Modun bir terim olarak anlamı nedir?

Şema Terapinin  kurucusu Jeffrey E. Young, psikoterapi çalışmalarında, bazı insanların (özellikle terapiye borderline kişilik bozukluğu gibi sorunlarla gelenlerin) bir halden başka bir hale hızlıca geçtiğini fark etti. Mesela genç bir hanım, seansın belirli bir bölümünde son derece incinmiş bir haldeyken, birkaç dakika sonra son derece öfkeli bir halde olabiliyordu.  Bu durum, Young’ın terapi modeli ola şema terapinin etkisiz kalmasına yol açabiliyordu. Bu durumu anlamaya çalışan Young, MOD kavramının bu geçişleri tasvir edebileceğini fark etti.

Mod, bir kişi için belirli bir anda aktif olan şemalar (duygular, düşünceler ve bedensel yaşantıların bütünü) ve başa çıkma tepkilerinin toplamıdır.

Mod “belirli bir zaman” diliminde, içinde bulunduğumuz hali tasvir eder. Kişi belirli bir moddayken o moda uygun düşüncelere ve duygulara sahip olur. O moda uygun bedensel yaşantıları deneyimler. O modun gerektirdiği davranışları sergiler.

Modlar kişiliğimizin belirli bir yanı olarak düşünülebilir. Öfkeli yanımız, incinmiş yanımız, korkmuş yanımız, aşağılanmış yanımız vb. dediğimizde belirli bir mod yaşantısından bahsetmiş oluruz.

Jeffrey E. Young çalışmaları esnasında, hastalarının terapide (herkesin de günlük hayatta) 10 farklı modda bulunabileceğini gözlemledi. Söz konusu modlar sağlıklı olabileceği gibi sağlıksız da olabilir. Sağlıksız modların düzeltilmesi için geliştirdiği yönteme de Mod Terapisi adını verdi.

Şema terapide kavramsallaştırılan 10 mod

1- Çocuk modları

Çocuk modları, kendimizi bir çocuk gibi deneyimlediğimiz modlardır. Herhangi bir çocuk modundayken, yaşımız, mesleğimiz, sosyal statümüz ne olursa olsun kendimizi söz konusu çocuk gibi algılarız. Çocuk modlarında bir çocuk gibi üzülür, bir çocuk gibi korkar, bir çocuk gibi incinir ya da bir çocuk gibi mutlu oluruz. Bir çocuk modu olmasına rağmen mutlu çocuk modu, kişiliğimizin sağlıklı yanını temsil eder. Çünkü mutlu çocuk modunda iken en temel insani ihtiyaçlarımız sağlıklı yollarla gidermiş oluruz. Burada dikkat etmemiz gereken nokta, mutlu çocuk ile doyumsuz, şımarık çocuğun aynı çocuk olmadığıdır. Temel olarak 3 çocuk modunu deneyimleyebiliriz:

• İncinmiş çocuk modu
• Kızgın ve dürtüsel çocuk modu
• Mutlu çocuk modu

2- Uyum bozucu ebeveyn modları

Ebeveyn modları, bizi büyüten insanlar (illa anne baba olmak zorunda değil) maruz kaldığımız muameleler sonucunda oluşan içsel yanlarımızdır. Bu moddayken kendinize kötü, zarar verici bir ebeveyn gibi davranırsınız. Kendinizden gerçekçi olmayan taleplerde bulunur, kendinize hakaret eder, kendinizi aşağılar ve kendinize ceza verebilirsiniz. Şema terapide temel olarak 3 çeşit ebeveyn modundan söz edebiliriz:

• Başarı odaklı talepkar ebeveyn modu
• Duygu odaklı talepkar ebeveyn modu
• Cezalandırıcı ebeveyn modu

3- Başa çıkma modları

Yalnızlık, incinme, terk edilme gibi zor duygularla başa çıkmak için geliştirdiğimiz yanlarımızdır. Bu moddayken mesela, yalnızlığın acısını bastırmak için alkol alabilir, başarısız hissetmemek için çalışmaktan uzak durabilir veya sevilmek karşınızdakine aşırı verici davranabilirsiniz. 3 başa çıkma modu vardır:

• Teslim olma modu
• Kaçınma modu
• Aşırı telafi modu

4- Sağlıklı yetişkin modu

Sağlıklı yetişkin modu, kendiliğimizin becerikli, güçlü, sorun çözebilen, gerçeklerle hareket edebilen ve iyi işlev görebilen yanını temsil eder. Entelektüel, sportif, cinsel, estetik gibi alanlardaki aktiviteleri yetişkin yanımız gerçekleştirir. Terapide hedeflenen şey, hayatımıza mutlu çocuk modu ile birlikte yetişkin modun hakim olmasını sağlamaktır. Çünkü yetişkin mod, ihtiyaçlarımıza sağlıklı yollarla ulaşmamıza yardım eden modumuzdur.

Mod açısından bakıldığında, hayatta ne yaptığımız kadar hangi modda yaptığımız da önemlidir. Mesela başarılı bir iş adamı, kendisinden beklenilen başarıyı gerçekleştirmeye çalıştığı için de başarılı olabilir, kendi içindeki üretkenliği hayata geçirmek için de. İlkinde başa çıkma modunda içsel bir mutsuzluk ve anlamsızlık yaşarken, ikincisinde yetişkin modunda üretken hissedebilir kendini.

Mod terapisi nasıl bir süreçtir?

Yukarıda bahsettiğimiz modları hepimiz zaman zaman deneyimleyebilirz. Önemli olan, sağlıksız modlara ne sıklıkta girdiğimiz ve bu modları ne yoğunlukta yaşadığımızdır. Psikolojik açıdan ideal olan, hayatın getirdiği her duyguyu uygun dozda deneyimleyebilmektir. İşler iyi gittiğinde mutlu olmak, ayrılıklarda acı duymak, ürettiğimizde başarılı hissetmek vb. son derece doğaldır. Ancak, sevgilisi tarafından terk edilen birinin, annesi tarafından terk edilen bir çocuk gibi hissetmesi bir mod yaşantısıdır ve terapi gerektirebilir. Çünkü ortada bir anne ve çocuk yoktur.

Mod terapisinde temel hedef, kişilerin mutlu çocuk modunun eşlik ettiği bir sağlıklı yetişkin modunu güçlendirmektir.

Mod terapisinde temel hedef, kişilerin mutlu çocuk modunun eşlik ettiği bir sağlıklı yetişkin modunu güçlendirmektir.

Mod terapisinde genel olarak şöyle bir süreç izlenir:

Değerlendirme ve Eğitim Aşaması

Bu aşamada danışanın, sahip olduğu modlar tespit edilir. Danışanın duyguları, düşünceleri, davranışları, anıları, ilişki tarzları vb. ele alınır. Danışan mod kavramından haberdar edilir. Danışanın yaşadıkları mod çerçevesnde yeniden tanımlanır. Hedefler ve beklentiler netleştirilir.

Değişim Aşaması

İkinci aşamada ise, danışanın sahip olduğu zarar verici modlara müdahalelerde bulunulur. Bu müdahaleler, duygu teknikleri, düşünce teknikleri, davranış teknikleri ve kişiler arası teknikler şeklinde gerçekleştirilir.

Yukarıda bahsettiğim modlarla ilgili ayrıntılı bilgileri başka yazılarda vermeyi düşünüyorum. Bu yüzden çok uzun yazmadım.

Mod kavramıyla ilgili kafanıza takılan soruları ve düşüncelerinizi yazının yorum kısmında benimle paylaşırsanız memnun olurum. Muhabbetle kalın.